نقد حديث « اقتدا به شيخين »

[نسيم]

[align=center]1 ـ كلام ابوحاتِم  


يكى از پيشوايان اهل سنّت كه حديث اقتدا را مورد نقد و بررسى قرار داده است، ابوحاتِم محمّد بن ادريس رازى است.

او اين حديث را مورد طعن و ايراد قرار داده است. مَناوى در شرحش به نقل از ابن حجر مى نويسد:

ابوحاتِم آن حديث را داراى اشكال دانسته است

بزّار نيز همچون ابن حزم مى گويد: اين حديث، صحيح نيست; زيرا عبدالملك سخنى از ربعى نشنيده است و ربعى نيز سخنى از حذيفه نشنيده است; ولى براى حديث شاهدى وجود دارد...(1).


______________________________________________
پی نوشت:
(1) فيض القدير، شرح جامع الصغير: 2 / 72 و 73 گفتنى است كه عبارت كامل او بيان خواهد شد.

[نسيم]

[align=center]نگاهى به شرح حال ابوحاتِم  


ابوحاتِم رازى (درگذشته سال 277 هـ) از پيشوايان بزرگ و حفّاظى به شمار مى آيد كه دانشمندان اهل سنّت بر
وثاقت و جلالت آن ها اتّفاق نظر دارند; بلكه او را از هم رديفان بُخارى و مسلم قرار داده اند.


سَمعانى در مورد ابوحاتِم مى گويد:

او پيشواى بزرگ عصر خود بود و در مشكلات حديث به او رجوع مى شد... وى از علماى مشهورى است كه به فضل، حفظ و رحل سفر براى كسبِ دانش و اخذ حديث وصف شده است...(1).

ابن اثير در اين زمينه مى گويد: ابوحاتِم از هم رديفان بُخارى و مسلم است(2).

ذهبى او را اين گونه توصيف مى كند: ابوحاتِم رازى، محمّد بن ادريس بن منذر حنظلى، امام، حافظ

بزرگ، و يكى از اعلام و بزرگان دانش است...(3).

ذهبى در جايى ديگر مى گويد: ابوحاتِم رازى، امام، حافظ، ناقدِ حديث و شيخ محدّثين است. او از هم رديفان بُخارى است...(4).

و بالاخره شهرت او تا آن جاست كه شرح حال وى در كتاب هاى متعدّد و معتبر اهل سنّت آمده است(5).

[نسيم]

[align=center]2 ـ كلام ابو عيسى تِ 

يكى ديگر از بزرگانى كه حديث اقتدا را مورد طعن قرار داده است، ابو عيسى تِرمذى صاحب الجامع الصحيح است. وى درباره اين حديث اين گونه مى گويد:

ابراهيم بن اسماعيل بن يحيى بن سلمة بن كهيل، از پدرش، و او از پدر سلمه، از ابو زعراء نقل مى كند كه ابن

مسعود مى گويد: رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:

«پس از من به دو صحابى من; يعنى ابوبكر و عمر اقتدا كنيد و از روش عمّار پيروى نماييد و به دستور و سفارش ابن

مسعود تمسّك كنيد».

اين حديث با اين سند از ابن مسعود غريب است. ما آن را فقط از طريق يحيى بن سلمة بن كهيل مى شناسيم.
يحيى بن سلمه در حديث ضعيف دانسته شده است.

از طرفى نام ابو زعراء عبداللّه بن هانى است; و ابو زعرائى كه شعبه، ثورى و ابن عُيَيْنَه از او روايت نقل مى كنند،

نامش عمرو بن عمرو است.

[align=center]او پسر برادر ابى الاحوص از اطرافيان ابن مسعود است(1). 

_____________________________________________________________
پی نوشت:
(1) سنن تِرمذى: 5 / 442، كتاب مناقب، باب مناقب عبداللّه بن مسعود، حديث 3831.

[نسيم]

[align=center]نگاهى به شرح حال ابو عيسى تِ 

ابو عيسى محمّد بن عيسى تِرمذى (درگذشته سال 279 هـ)، نويسنده يكى از صحاح شش گانه

اى است كه نيازى به معرفى، توضيح و شرح حال ندارد; زيرا كه در بين اهل سنّت هيچ اختلافى در جلالت، عظمت و

اعتبار كتابش نيست. كتاب هاى معتبرى شرح حال او را نگاشته اند(1).

____________________________________________________________
پی نوشت:

(1) رك: وفيات الاعيان: 4 / 278، تذكرة الحفّاظ: 2 / 633، سير اعلام النبلاء: 13 / 270، تهذيب التهذيب: 9 / 387، البداية والنهاية: 11 / 66، الوافى بالوفيات: 4 / 294 و طبقات الحفّاظ: 278.

[نسيم]

 3 ـ كلام ابوبكر بزّار 


يكى ديگر از بزرگان علماى اهل سنّت كه اين حديث را باطل دانسته است، حافظ شهير، ابوبكر احمد بن

عبدالخالق بزّار (درگذشته سال 292 هـ) و نويسنده كتاب المسند است. البتّه پيش تر بطلان اين حديث

را از نظر او در كلام مَناوى بررسى كرديم.

[نسيم]

 نگاهى به شرح حال ابوبكر بزّار 


ذهبى درباره ابوبكر بزّار اين گونه مى گويد:

حافظ، علاّمه، ابوبكر احمد بن عمرو بن عبدالخالق بصرى، نويسنده كتاب هاى المسند الكبير و المعلّل و...(1).

همچنين ذهبى در مورد ديگر، وى را با واژه شيخ، امام، حافظ كبير و... وصف مى كند(2).

ابوبكر بزّار در كتاب هاى تاريخى و رجالى وصف و مدح شده است(3).
_______________________________________________________________
پی نوشت:
(1) تذكرة الحفّاظ: 2 / 653 ـ 654.
(2) سير اعلام النبلاء: 13 / 554.
(3) رك: تاريخ بغداد: 4 / 334، النجوم الزّاهره: 3 / 157، المنتظم: 6 / 50، تذكرة الحفّاظ: 2 / 653، الوافى بالوفيات: 7 / 268، طبقات الحفّاظ: 285، تاريخ اصفهان: 1 / 104 و شذرات الذهب: 2 / 209.

[نسيم]

 4 ـ كلام ابوجعفر عُقَيلى 


حافظ بزرگ، ابو جعفر عُقَيلى (درگذشته سال 322 هـ) نيز در كتاب الضعفاء اين حديث را نقد كرده است. او مى گويد:

محمّد بن عبداللّه بن عمر بن قاسم عمرى، از مالك ـ كه احاديث او صحيح نيستند و به نقل

حديث شناخته نشده است ـ از احمد بن خليل خريبى، از ابراهيم بن محمّد حلبى، از محمّد بن عبداللّه

بن عمر بن قاسم بن عبداللّه بن عبيداللّه بن ابراهيم بن عمر بن خطّاب از مالك، از نافع نقل مى كند كه ابن عمر مى گويد:

رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
 
«به دو اميرى كه پس از من هستند; يعنى ابوبكر و عمر اقتدا كنيد». 

عُقَيلى در ادامه مى گويد: اين حديثِ منكرى است و در روايت مالك اين خبر وجود ندارد(1).

البتّه حافظ ذهبى و حافظ ابن حجر نيز طعن و خدشه عُقَيلى را نسبت به اين حديث ذكر كرده اند و ـ همان طور كه خواهيد دانست ـ بر آن تكيه كرده اند.

همچنين عُقَيلى، شرح حال يحيى بن سلمة بن كهيل را در الضعفاء آورده و آن حديث را از او از ابن مسعود با همان سندى

كه در صحيح تِرمذى آمده، نقل كرده است و عين عبارت او در بخش يكم بيان شد.

___________________________________________________________
پی نوشت:
(1) الضعفاء الكبير: 4 / 94 و 95.

[نسيم]

 نگاهى به شرح حال ابو جعفر عُقَيلى 

شرح حال عُقَيلى را همه سيره نويسان و شرح حال نگاران نگاشته و او را ستوده اند. ذهبى در شرح حال او مى گويد:

مسلمة بن قاسم در مورد عُقَيلى مى گويد كه عُقَيلى جليل القدر و شرافتمند بود و من مانند او را نديدم... و حافظ

ابوالحسن ابن سهل قَطّان مى گويد كه ابو جعفر، ثقه، جليل القدر، عالم به حديث و در حفظ احاديث بر همه مقدّم بود. وى

در سال 322 هـ وفات يافت(1).

اطّلاعات بيشتر از شرح حال عُقَيلى در كتاب هاى معتبر اهل سنّت وجود دارد(2).
____________________________________________________
پی نوشت:
(1) تذكرة الحفّاظ: 3 / 833 ـ 834 .
(2) رك: سير اعلام النبلاء: 15 / 236، الوافى بالوفيات: 4 / 291، طبقات الحفاظ: 346 و منابع ديگر.

[نسيم]

 5 ـ كلام ابوبكر نقّاش 

حافظ بزرگ، ابوبكر نقّاش (درگذشته سال 354 هـ) نيز اين حديث را مورد طعن قرار داده است.

حافظ ذهبى پس از آن كه شرح حال احمد بن محمّد بن غالب باهلى را ذكر مى كند، مى گويد:

ابوبكر نقّاش گفت كه آن حديث واهى و بى ارزش است(1).

_________________________________________________
پی نوشت:

(1) ميزان الاعتدال: 1 / 286.

[نسيم]

 نگاهى به شرح حال ابوبكر نقّاش 

شرح حال ابوبكر نقّاش در منابع سيره نويسان نگاشته شده است.

ذهبى در سير اعلام النبلاء او را اين گونه توصيف مى كند: او علاّمه مفسّر و شيخ قاريان است(1).

البتّه بزرگان ديگر نيز او را با اوصاف بسيار ارزشمندى وصف كرده اند(2).

________________________________________________
پی نوشت:

(1) سير اعلام النبلاء: 15 / 573.
(2) تذكرة الحفّاظ: 3 / 908، تاريخ بغداد: 2 / 201، المنتظم: 7 / 14، وفيات الاعيان: 4 / 298، الوافى بالوفيات: 2 / 345، مرآة الجنان: 2 / 247، طبقات الحفّاظ: 371.