سيماي پيامبر -صلي الله عليه و اله - از منظر نهج البلاغه

[محب فاطمه]

 بسم الله الرحمن الرحيم  



 سيماي پيامبر از منظر نهج البلاغه  

 

شرف و جلال پيمبران بُوَد از جلال محمدي‏
سبب وجود جهانيان همه از کمال محمدي‏

نرسد خرد بکمال او، نه بشر بکنه جلال او
شعف و صفاي بهشتيان همه از جلال محمدي‏

بلغ العلي بکماله کشف الدجي بجماله‏
حسنت جميع خصاله صلّوا عليه و آله‏
 

 
محمد بن عبداللّه بن عبدالمطلّب(صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) در هفدهم ربيع سال عام الفيل پا به عرصه وجود گذاشت در حالي که  

  را قبل از ولادت از دست داده بود.  

 
اين حادثه، بزرگترين حادثه تاريخ بشري بحساب مي‏آيد، دليل آن حوادثي است که بدنبال حادثه ولادت آن حضرت اتفاق افتاد. 

 
با ولادت آن بزرگمرد عالم هستي، تمام بت‏هاي عالم سرنگون شده، و طاق کسري به لرزه افتاده و چهارده کنگره آن ريزش نمود، درياچه  

  که سالها مورد پرستش قرار مي‏گرفت به زمين فرو رفته و خشکيد، ووادي «سماوه» که سالها حالت خشک سالي داشت آب در  

  جاري گشت، و آتشکده فارس که هزار سال خاموش نشده بود در آن شب به خاموشي گراييد، و تخت تمامي پادشاهان سرنگون  

  و شاهان خود لال گشتند، و دانش کاهنان زائل شده و سحر ساحران بر بادرفته، و از همه مهمتر نوري از سمت حجاز به شرق و  

  عالم تابيد(و به رمز فراگيري دين آن حضرت) تمام عالم را روشن نمود. [1] .  

 
اين همه نشان از عظمت شخصيتي دارد که در چنين روزي به دنيا آمده است، لذا جا دارد جامعه اسلامي بيش از پيش با شخصيّت او  

 آشنا شده و خصلت‏هاي او را الگو و سرمشق قرار دهند، آنچه پيش رو داريد نگاهي است به شخصيّت والاي نبوي در کلام بلند علوي در  

 نهج البلاغه.  

 ****************** 
 
(1) رك ، اعلام الهداية ، المجمع العالمي لاهل البيت ،چاپ اول ؛ شيخ عباس قمي ، منتهي الامال ، ج1،ص11  

[محب فاطمه]

ضرورت شناخت آن حضرت

هر جامعه نياز به الگو دارد که شناخت آن ضروري و لازم است، قرآن کريم برترين الگوي جامعه اسلامي را پيامبر اکرم(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) مي‏داند آنجا که مي‏فرمايد:

«ولکم في رسول اللّه اسوةٌ حسنةٌ... [1] ؛

مسلماً براي شما در زندگي رسول‏خدا سرمشق نيکويي بود، براي آنها که اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مي‏کنند.»

لذا لازم است در هر زمان با توجّه به نيازهاي ضروري جامعه، ابعاد شخصيتي ختمي مرتبت مورد بررسي قرار گيرد و به جامعه عرضه شود، و علي (عليه السلام) نيز بر اين امر تأکيد دارد آنجا که مي‏فرمايد:

«وَ لَقَد کانَ في رَسُولِ اللّهِ (صلي اللّه عليه و آله و سلم) کافٍ لَکَ في الاُسوَةِ، وَ دَليلٌ لَکَ عَلي ذَمِّ الدُّنيا و عَيبها وَ کَثرَةِ مَخازيها وَ مَساويها اِذ قُبِضَت عَنه اَطرافُها وَ وُطِئَت لِغَيرِهِ اَکنافُها وَ فطِمَ عَن رَضاعِها...»[2]


براي تو کافي است که راه و رسم زندگي پيامبر اسلام (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) را اطاعت نمايي، تا راهنماي خوبي براي تو در شناخت بدي‏ها و عيب‏هاي دنيا و رسوايي‏ها و زشتي‏هاي آن باشد، چه اينکه دنيا از هر سو بر پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) باز داشته و براي غير او گسترانده شد، از پستان دنيا شير نخورد، و از زيورهاي آن فاصله گرفت.


در ادامه همين خطبه درباره اسوه بودن آن حضرت و لزوم اقتدا به او مي‏فرمايد:

«فَتأسَّ بِنَبِيّک الاَطيبِ الاَطهر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) فَاِنّ فِيه اُسوَةٌ لِمَن تَأسّي وَ عَزاءً لِمَن تَعَزّي وَ اَحَبُّ العِبادِ اِلَي اللّه اَلمتأسّي بِنَبِيّه وَ المَقتَصّ لِاَثرِه [3] ؛

پس به پيامبر پاکيزه و پاکت اقتدا کن، که در (راه و رسم) او الگويي است براي الگو طلبان و مايه فخر و بزرگي است براي کسي که خواهان بزرگواري باشد، محبوب‏ترين بنده نزد خدا کسي است که از پيامبرش پيروي کند و گام بر جايگاه قدم او نهد و راز الگو بودن حضرت نيز اصالت و جامعيّت اوصاف آن حضرت است،


در اين‏باره اميرمؤمنان (عليه السلام) مي‏فرمايد:

«...تا اينکه کرامت اعزام نبوّت از طرف خداي سبحان به حضرت محمد (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) رسيد، نهاد اصلي وجود او را از بهترين معادن استخراج کرد، نهال وجود او را در اصيل‏ترين و عزيزترين سرزمين‏ها (و خانواده‏ها) کاشت و آبياري نمود. او را از همان درختي که ديگر پيامبران و منتخبان خود را از آن آفريد بوجود آورد... در حرم امن الهي روييد، و در آغوش خانواده کريمي بزرگ شد، شاخه‏هاي بلند آن سر به آسمان کشيده که دست کسي به ميوه آن نمي‏رسيد.پس پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) پيشواي پرهيزکاران و وسيله بينايي هدايت خواهان است چراغي با نور درخشان و ستاره‏اي فروزان، و شعله‏اي با برق‏هاي خيره کننده و تابان است، راه و رسم او با اعتدال و روش زندگي او صحيح و پايدار، و سخنانش روشنگر حق و باطل و حکم او عادلانه است...» [4]


و فرمود: «هر کس از آن (پيامبر) پيشي گيرد از دين خارج شده و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد و هرکس همراهش باشد رستگار شود.» [5] .

شناخت آن حضرت و الگوپذيري از روش و زندگي او نه تنها آثار گرانبهاي دنيوي و آخرتي دارد، بلکه پاداش بي‏کران الهي را نيز در پي دارد، چنانکه امير سخن (عليه السلام) مي‏فرمايد:

«فَاِنَّه مَن ماتَ مِنکُم عَلي فِراشِهِ وَ هُو عَلي مَعرِفةِ حَقّ رَبِّهِ و حَقِ رَسولِهِ وَ اَهلِ بَيته ماتَ شَهيداً وَ وَقَعَ اَجرُهُ عَلَي اللّه وَ استَوجَبَ ثَوابَ مانَوي مِن صالِح عَمَلِهِ...؛ [6]

پس براستي کسي که در بستر خويش با شناخت خدا و پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) و اهل بيت آن حضرت بميرد، شهيد از دنيا رفته و پاداش او بر خداست و ثواب اعمال نيکويي را که قصد انجامش را داشته خواهد برد.»

با توجّه به ضرورت شناخت اوصاف آن حضرت و الگوپذيري از آن، به گوشه‏هايي از اوصاف و ويژگيهاي آن حضرت از ديدگاه نهج‏البلاغه اشاره مي‏شود.



**************************
پاورقي:
(1) سوره احزاب ، آيه 21
(2) نهج البلاغه ، محمد دشتي ، نشر پارسايان ، خطبه 160 ، ص 298
(3) همان ، ص300
(4)همان ، خطبه 94، ص 176،شماره 3
(5) همان ، خطبه 100، ص 186
(6) همان ، خطبه 190، ص 374، شماره 18

[محب فاطمه]

زهد و پارسايي آن حضرت

«زهد» و «رغبت» (اگر بدون متعلق ذکر شوند) نقطه مقابل يکديگرند، زهد يعني اعراض و بي‏ميلي، در مقابل رغبت که عبارت است از کشش و ميل.
بي‏ميلي دوگونه است: طبيعي و روحي: بي ميلي طبيعي آن است که طبع انسان نسبت به چيزي تمايلي نداشته باشد. همچون طبع بيمار که ميلي به غذا و.. ندارد. بديهي است که اينگونه بي‏ميلي و اعراض ربطي به زهد اصطلاحي ندارد.
بي‏ميلي روحي يا عقلي يا قلبي آن است که اشيائي که مورد تمايل و رغبت طبع است از نظر انديشه و آرزوي انسان که در جستجوي سعادت و کمال مطلوب است هدف و مقصود نباشد، هدف و مقصود و نهايت آرزو و کمال مطلوب اموري باشد برتر از مشتهيات نفساني و دنيوي، خواه آن امور از مشتهيات نفساني اخروي باشد و يا اساساً از نوع تمايلات نفساني نباشد بلکه از نوع فضائل اخلاقي باشد از قبيل عزت، شرافت، کرامت، آزادي و يا از نوع معارف معنوي و الهي باشد، مانند ياد خداوند، محبت خداوند، تقرب به پيشگاه ذات اقدس الهي.

پس زاهد واقعي کسي است که توجّهش از ماديّات دنيا به عنوان کمال مطلوب و برترين خواسته عبور کرده متوجّه مشتهيات اخروي و يا فضائل اخلاقي و معارف معنوي شده است. [1] .


زهد و پارسائي پيامبر اکرم از چنين زهدي بوده است، چنانکه علي (عليه السلام) مي‏فرمايد:

«اَلنَبيُّ قَد حَقَّرَ الدُنيا وَ صَغَّرَها و اَهوَن بِها وَ هَوَّنَها وَ عَلِمَ اَنَّ اللّهَ زَواها عَنه اِختياراً وَ بَسطَها لِغَيره احتِقاراً، فَاَعرَضَ عَنِ الدُّنيا بِقَلبِهِ، وَ اَماتَ ذِکرَها عَن نَفسِهِ وَ اَحَبَّ اَن تَغيبَ زينَتُها عَن عَينِهِ لِکيلا يَتَّخِذَ مِنها رياشاً او يَرجوا فيها مَقاماً...؛

نبي اکرم (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) دنيا را کوچک و در چشم ديگران آن را ناچيز جلوه داد.(تا مردم بدنبال زهد واقعي باشند و لذا) آن را خوار مي‏شمرد و در نزد ديگران (نيز) خوار و بي مقدار معرّفي فرمود.(و مي‏دانست که خداوند براي احترام به ارزش آن حضرت دنيا را از او دور ساخت) و آن را براي ناچيز بودنش به ديگران بخشيد. پس (پيامبر اکرم زهد انتخابي داشت و) از دل و جان به دنيا پشت کرد، و ياد آن را در دلش ميراند.
(زهد او اين گونه بود که) دوست مي‏داشت زينت‏هاي دنيا از چشم او دور نگهداشته شود، تا از آن لباس فاخري تهيّه نسازد، يا اقامت و ماندن در دنيا را آرزو نکند، و براي تبليغ احکامي که قطع کننده عذرهاست تلاش کرد و امّت اسلامي را با هشدارهاي لازم نصيحت کرد، و با بشارت‏ها مردم رابه سوي بهشت فرا خواند.» [2]



خوب است امّت اسلامي مخصوصاً مسئولان و هدايتگران جامعه به زهد و پارسائي حضرت توجّه کنند و گوشه‏هايي از آن را در زندگي خويش نيز بوجود آورند.

در بخش ديگر اميرمؤمنان درباره زهد آن حضرت چنين مي‏گويد:

«پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) از دنيا چندان نخورد که دهان را پر کند، و به دنيا با گوشه چشم نگريست. دو پهلويش از تمام مردم فرو رفته‏تر، و شکمش از همه خالي‏تر بود، دنيا را به او نشان دادند ولي او نپذيرفت، و چون دانست خدا چيزي را دشمن مي‏دارد، آن را دشمن داشت، و چيزي را که خدا خوار شمرده، آن را خوار انگاشت، و چيزي را که خدا کوچک شمرده کوچک و ناچيز مي‏دانست (اين يعني بي ميلي به دنيا بخاطر قرب الهي و محبّت به او).
و همانا پيامبر (که درود خدا بر او باد) بر روي زمين مي‏نشست و غذا مي‏خورد، و چون بردگان ساده مي‏نشست و با دست خود کفش خود را وصله مي‏زد و جامه خود را با دست خود مي‏دوخت... پرده‏اي بر در خانه او آويخته بود که نقش و تصويرها در آن بود، به يکي از همسرانش فرمود، اين پرده را از برابر چشمان من دور کن که هرگاه نگاهم به آن مي‏افتد به ياد دنيا و زينت‏هاي آن مي‏افتم.

پيامبر(زهد واقعي و انتخابي داشت لذا) با دل و جان از دنيا روي گرداند، و يادش را از جان خويش ريشه کن نمود. و همواره دوست داشت تا جاذبه‏هاي دنيا از ديدگانش پنهان ماند، و از آن لباس زيبايي تهيّه نکند و آن را قرارگاه دائمي خود نداند، و اميد ماندن در دنيا نداشته باشد، پس(او حقيقتاً) ياد دنيا را از جان خويش بيرون کرده و دل از دنيا برکند و چشم از دنيا پوشاند.» [3] .


هر کس مي‏خواهد زاهد واقعي باشد و پيرو حقيقي آن حضرت، در زندگي و رفتار او بايد دقت کند و آن را الگو و سرمشق قرار دهد چنان که زاهدترين شاگرد مکتب او امير بيان فرمود:

«و لَقَد کانَ في رَسُولِ اللّه(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) ما يَدُلُّکَ عَلي مَساوِيِ الدُنيا وَ عُيُوبِها اِذ جاعَ فيها مَعَ خاصَّتهِ، وَ زُوِيَت عَنهُ زَخارِفها مَعَ عَظيِم زُلفَتِهِ فَليَنظُر ناظِرٌ بِعَقلِهِ: اَکرَمَ اللّهُ مُحَمَّداً بذلک ام اَهانُهُ فاِن قالَ اَهانَهُ فَقَد کَذَبَ وَ اللّهِ العَظيم بالافک العَظيم وَ اِن قالَ اکرَمَه فَليَعلَم اَنّ اللّه قَد اَهانَ غَيرَهُ...؛

براستي در زندگاني رسول خدا(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) براي تو نشانه‏هايي است که تو را به زشتي‏ها و عيب‏هاي دنيا راهنمايي کند، زيرا پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) با نزديکان خود گرسنه به سر مي‏برد(نه چون نزديکان برخي افراد که از سيري زياد نمي‏دانند چه کار کنند) و با آن که مقام و منزلت بزرگي داشت زينتهاي دنيا از ديده او دور ماند.

پس تفکر کننده‏اي بايد با عقل خويش به درستي انديشه کند که: آيا خدا محمّد (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) را به داشتن اين صفتها اکرام نمود يا خوارش کرد؟ اگر بگويد: خوار کرد، دروغ گفته (بخداي بزرگ قسم) و بهتاني بزرگ زده است، و اگر بگويد: او را اکرام کرده، پس بداند، خدا خوار شمرد کسي را که دنيا را براي او گستراند چرا که از نزديک‏ترين مردم به خودش (يعني محمد(صلي اللّه عليه و آله و سلّم)) دور نگهداشت.

پس پيروي کننده بايد از پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) پيروي کند، و به دنبال او راه رود، و قدم برجاي او گذارد، وگرنه از هلاکت ايمن نباشد. سپس براستي خداوند محمد(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) را نشانه قيامت، و مژده دهنده بهشت و ترساننده از کيفر جهنم قرار داد، او با شکمي گرسنه از دنيا رفت و با سلامت جسم و جان وارد آخرت شد و سنگي بر سنگي نگذاشت (و کاخ و خانه‏هاي مجلّل نساخت) تا آنروز که جهان را ترک گفت و دعوت پروردگارش را اجابت نمود» [4]


راستي فرسنگ‏ها بين ما و پيشوا و الگوي ما فاصله است، ما کجا و رفتار پيامبر کجا؟ تنها پيرو راستين او اميرمؤمنان بود که اولاً به داشتن چنين رهبري، افتخار مي‏کند آنجا که مي‏گويد:

«وه! چه بزرگ است منتي که خدا با بعثت پيامبر بر ما نهاده، و چنين نعمت بزرگي را به ما عطا فرمود، رهبر پيشتازي که بايد او را پيروي کنيم و پيشوايي که بايد راه او را تداوم بخشيم.» [5]

و ثانياً در عمل مانند پيامبر زاهد بود چنانکه خود مي‏فرمايد:

«به خدا سوگند آنقدر اين پيراهن پشمين را وصله زدم که از پينه کننده آن شرمسارم. يکي گفت: آيا آن را دور نمي‏افکني؟،

گفتم: از نزد من دور شو، صبحگاهان رهروان ستايش مي‏شوند (يعني آينده از آن استقامت کنندگان و زاهدان روز و شب زنده داران است)» [6] .



*********************

(1) رك . مرتضي مطهري ، سيري در نهج البلاغه ، انتشارات صدرا ، ص210،11 با تلخيص و تغيير
(2) نهج البلاغه، همان ، خطبه 109، ص 208، شماره 35، 37
(3) همان ، خطبه 160 ، ص300، شماره 24- 31
(4) همان، خطبه 160، ص302
(5) همان ، شماره 35- 36
(6) همان، ص302، شماره 37

[محب فاطمه]

ويژگي هاي اخلاقي آن حضرت

قرآن کريم از ميان تمام اوصاف آن حضرت، وي را به اخلاق نيکويش تحسين مي‏کند آنجا که مي‏فرمايد:

«وَ اِنّکَ لَعَلي خَلقٍ عَظيم [1] ؛ و يقيناً تو داراي اخلاق عظيم و برجسته‏اي هستي»


و اساساً خود آن حضرت بر اين باور بود که فلسفه بعثت براي تکميل مکارم اخلاق بود و لذا مي‏فرمود:

«اِنَّما بعثتُ لاتَمِّمَ مَکارِم الاَخلاق [2] ؛ همانا من براي به سامان رساندن فضائل اخلاقي مبعوث شده‏ام.»

اين‏ها نشان از عظمت و ارزش اخلاق، و همين طور والائي و برتري آن حضرت دارد به نمونه‏هايي از اخلاقيات آن حضرت اشاره مي‏شود:

الف: نرم خويي و مهرباني: از ديدگاه قرآن شاخص‏ترين ويژگي اخلاقي آن حضرت اخلاق زيبا و برخورد شفقت‏آميز آن حضرت با ديگران بود. آن پيامبر رحمة للعالمين با داشتن اين خصلت ستودني دلهاي بسياري را به خود شيفته ساخته و به راه راست هدايت نمود در حالي که هيچ قدرتي توان انجام چنين کار شگرفي را نداشت،

خداوند متعال در اين زمينه مي‏فرمايد:

«فَبِما رَحمَةٍ مِن اللّهِ لِنتَ لَهُم وَلَو کُنتَ فظّاً غَليظَ القَلبِ لانفضّوا مِن حَولِک [3] ؛
 پس به برکت رحمت الهي (در برخورد) با مردم نرم و مهربان شدي و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو پراکنده مي‏شدند.»  


و علي (عليه السلام) درباره اخلاق آن حضرت و نرمخويي و مهرباني او چنين مي‏گويد:

«کانَ اَجوَد النّاسِ کَفّاً وَ اَجرَأُ النّاسِ صَدراً، وَ اَصدقُ النّاس لَهجَةً، وَ اَوفاهم ذِمّةً وَ الَينهُم عَريکَةً وَ اکرَمَهُم عِشرَةً و مَن رآهُ بَديهَةً هابَهُ وَ مَن خالَطَهُ فَعَرَفَهُ اَحَبّهُ، لَم اَرَقَبلَهُ وَ لا بَعدُه مِثلَه [4] ؛

(پيامبر اکرم) سخاوتمندترين مردم، و شجاعترين آنها، و راستگوترين آنها، و وفادارترين انسان نسبت به وعده، و نرمترين (انسان) از نظر خوي و کريمترين مردم در برخورد و معاشرت بود، و هرکس در ابتدا او را مي‏ديد از او دوري مي‏کرد (ولي) هرکس با او همراه مي‏شد و او را مي‏شناخت(به او علاقمند مي‏شد) و سخت به او محبّت مي‏ورزيد، بگونه‏اي که مثل او قبل از آن و بعد از آن نديده بود.»

و از عائشه نقل شده است که درباره اخلاق آن حضرت گفت:

«کانَ اَحسَنُ النّاسِ خُلقاً؛ بهترين مردم بود در خلق و خوي.» [5]

و علي (عليه السلام) در نهج البلاغه فرمود:

«وَ اَطهَر المُتَطَهِّرينَ شيمَةً وَ اَجوَدُ المُستَمطِرينَ ديمَةً [6] ؛ اخلاقش از همه پاکان پاک‏تر و باران کرمش از هر چيزي بادوامتر بود.»  


ب: دلسوزي و خيرخواهي: از ديگر خصوصيات آن حضرت دلسوزي و خيرخواهي و علاقه به انجام وظيفه بود، اين ويژگي در رهبران الهي و پيشوايان جامعه از اهمّيت ويژه‏اي برخوردار است، قرآن مجيد پيامبر گرامي اسلام را با اين خصلت پسنديده معرّفي مي‏کند آنجا که مي‏فرمايد:

«لَقَد جاءَکم رَسولٌ مِن اَنفسکم عَزيزٌ عَلَيه ما عَنتّم حَريصٌ عَليکُم بِالمُؤمِنين رَئُوفٌ رَحيمٌ [7] ؛

همانا فرستاده‏اي از خود شما به سويتان آمد که رنجهاي شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت و راهنمايي شما دارد و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است .

دلسوزي حضرت ختمي مرتبت به حدّي بود که گاهي از شدّت غصّه و ناراحتي در آستانه هلاکت قرار مي‏گرفت،


قرآن در اين رابطه مي‏فرمايد:

«فلَعلّک باخِغٌ نَفسَک عَلي آثارِهم اِن لَم يُؤمِنوا بهذا الحديث اَسَفاً؛ گويي مي‏خواهي به خاطر اعمال (نامناسب) آنان، اگر به اين گفتار ايمان نياورند، خود را هلاک کني.»  



****************************
(1) سوره قلم ، آيه 4
(2) مكارم الاخلاق ، ص 8، فتح الباري ، ص 6، ص419
(3) سوره آل عمران، آيه 159
(4) مكارم الاخلاق ، ج 1، ص 51، ح20
(5) الطبقات الكبري ، ج1، ص 365
(6) نهج البلاغه ، خطبه 105، خطبه 192
(7) سوره توبه ، آيه 61

[محب فاطمه]

امّا علي (عليه السلام) در نهج‏البلاغه جملات زيبايي درباره دلسوزي و خيرخواهي آن حضرت دارد که به نمونه‏هايي اشاره مي‏شود:

1- نهايت تلاش و خيرخواهي: خدا پيامبر اسلام را به هنگامي مبعوث فرمود که مردم در حيرت و سرگرداني بودند، در فتنه‏ها به سر مي‏بردند، هوي‏ و هوس بر آنها چيره شده، و خود بزرگ بيني و تکبّر به لغزش‏هاي فراوانشان کشانده بود، و نادانيهاي جاهليّت پست و خوارشان کرد و در امور زندگي حيران و سرگردان بودند، و بلاي جهل و ناداني دامنگيرشان بود.

«فبالَغ (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) في النّصيِحة وَ مَضي عَلي الطَّريقَةِ وَ دَعا اِلَي الحِکمَةِ وَ المَوعِظَة الحَسَنَة [8] ؛

پس پيامبر اکرم (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در نصيحت و خيرخواهي نهايت تلاش را کرد، و آنان را به راه راست راهنمايي، و از راه حکمت و موعظه نيکو، مردم را به خدا دعوت فرمود.»

در جاي ديگر فرمود:

«محمد(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) بار سنگين رسالت را بر دوش کشيد، و به فرمانت قيام کرد، و به سرعت در راه خشنودي تو گام برداشت، حتي يک قدم بر عقب برنگشت و اراده او سست نشد، و در پذيرش و گرفتن وحي نيرومند بود، حافظ و نگهبان عهد و پيمان تو بود و در اجراي فرمانت تلاش کرد تا آنجا که نور حق را آشکار و راه را براي جاهلان روشن ساخت، و دل‏هايي که در فتنه و گناه فرو رفته بودند هدايت شدند پرچم‏هاي حق را بر افراشت و احکام نوراني را بر پا کرد.» [9] .

2- طبيب دوّار: طبيب دلسوز آن است که سراغ بيماران مي‏رود، پيامبر رحمت چنين بود، براي طبابت روحي افراد خود به سراغ آنها مي‏رفت.

علي(عليه السلام) در اين‏باره مي‏فرمايد:

«طَبيبٌ دَوّارٌ بِطِبّهِ قَد اَحکَمَ مَراهِمَهُ وَ اَحمي (اَمضي) مَواسِمَهُ يَضَعُ ذلِکَ حَيث الحاجَة اِلَيه، مِن قُلُوبٍ عُمي، وَ آذانٍ صُمٍّ وَ السَنَةٍ بکُم مُتَتَبِّعٍ بِداوئه مَواضِعَ الغفلة و مَواطِنَ الحَيرَة [10] ؛

پيامبر طبيبي است که براي درمان بيماران سيّار است (و خود نزد بيماران مي‏رود)، مرهم‏هاي شفابخش او آماده و ابزار داغ کردن زخم ها را گداخته براي شفاي قلب‏هاي کور و گوش‏هاي ناشنوا و زبان‏هاي لال آماده، و با داروي خود در پي‏يافتن بيماران فراموش و سرگردان است.» [11] .

اين همان طبيب سيّار است که به دنبال بيمار دلان مکّه مي‏رفت و برخي از آنها آن حضرت را سنگباران مي‏نمودند، و گاه حضرت مجبور مي‏شد که مکّه را ترک نموده به کوهها پناه برد، خديجه کبري و اميرمؤمنان بدنبال آن حضرت وقتي او را مي‏يافتند، زخمهاي پاي او را (که بر اثر سنگهاي بيماران غافل و ناآگاه زخمي شده بود) پانسمان مي‏کردند، امّا در همان حال آن دل رئوف و مهربان مي‏گفت:



 «اللهُم اِغفِر قَومي فَاِنَّهُم لا يَعلَمُون [12] ؛  
 خدايا قوم مرا (هدايت کن و آنها را) ببخش چرا که آنها ناآگاهند. [13] .  


ج - صبر و بردباري حضرت: مطالعه تاريخ انبياء بخوبي نشان مي‏دهد که آنان در راه انجام رسالت خويش با سخترين رنجها روبرو بوده‏اند، و در اين ميان حضرت ختمي مرتبت بيش از ساير انبياء در معرض بلاها و آزمايشات قرار گرفت، چنان که خود فرمود:

 «ما أوذِيَ اَحَدٌ مثلُ ما اوذيت في اللّه [14] ؛  
 هيچ کسي (و پيامبري) همانند من در راه خدا آزار و اذيت نديد.» 



لذا صبر او نيز از همه بيشتر بود اسماعيل بن عياش مي‏گويد:

«کانَ رَسُولُ اللّه(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) اَصبَرُ عَلي اَوزار النّاس [15] ؛
 رسول خدا بردبارترين انسان بر وزر و وبال مردم بود.» 




د: شجاعت: بسياري از رهبران بوده‏اند که در صحنه‏هاي جنگ حضور عملي و فيزيکي نداشته‏اند و هميشه با فرمان و دستور جنگ‏ها را اداره کرده‏اند، و امّا پيامبر اکرم(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) اينگونه نبود، بلکه در تمام صحنه‏ها در خط مقدّم جبهه حضور فعّال داشت و شجاعت واقعي خويش را به نمايش مي‏گذاشت و به ديگران روحيه مي‏داد،
علي(عليه السلام) در اين زمينه مي‏فرمايد:

«کُنّا اِذا احمَرّ البأسُ وَلَقِيَ القومُ اَلقومَ اِتَّقينا بِرَسُول اللّه فَما يَکُونُ اَحَدٌ اَقرَبُ اِلي العَدُوِّ مِنه [16] ؛

هميشه اين‏گونه بود وقتي (که تنور جنگ داغ مي‏شد) و سختي شدّت مي‏گرفت، و دو گروه (مسلمان و کافر) مقابل هم قرار مي‏گرفتند(ما به حضرت پناه مي‏برديم) و او را سپر بلاي خويش قرار مي‏داديم(چرا که) از او نزديکتر به دشمن کسي نبود (و او در خط مقدم قرار داشت).



************************

(1) سوره قلم ، آيه 4
(2) مكارم الاخلاق ، ص 8، فتح الباري ، ص 6، ص419
(3) سوره آل عمران، آيه 159
(4) مكارم الاخلاق ، ج 1، ص 51، ح20
(5) الطبقات الكبري ، ج1، ص 365
(6) نهج البلاغه ، خطبه 105، خطبه 192
(7) سوره توبه ، آيه 61
(8) سوره كهف ، آيه 6
(9) نهج البلاغه، خطبه 95(همان ) ، ص 178
(10) نهج البلاغه، خطبه 72، ص 120، شماره 4-5
(11) همان ، خطبه 108،ص 200
(12) منتخب ميزان الحكمه ، ص 499، و الترغيب و الترهيب ،ج3، ص 419 ، حديث 21
(13) كنز العمال ، ح 5818و كشف الغمه ، ج2، ص 537
(14) الطبقات الكبري ، ج1 ، ص 378
(15) مكارم الاخلاق ، ج1، ص53،ح26 و منتخب ميزان الحكمه ، ص 497
(16) نهج البلاغه ، خطبه 106، ص 196-197، شماره10

[محب فاطمه]

موفقيت هاي آن حضرت

گذري کوتاه به تاريخ پيامبران الهي نشان مي‏دهد، که پيامبر خاتم موفّق‏ترين آنها در انجام رسالت الهي و هدايت انسان‏ها بوده است او در مدّت کمتر از 23 سال عرب جاهلي را متحوّل ساخت و به اوج و قلّه سعادت رساند و اختلاف‏ها را به وحدت تبديل نمود و مي‏رفت که مکتبش جهاني شود.

الف: عزّت جهاني يافتن مسلمانان: امير مؤمنان در اين زمينه مي‏فرمايد:

«مردم! از سر نعمت بعثت پيامبر و لطف خداوند بزرگ به مقامي رسيده‏ايد که حتّي کنيزان شما را گرامي مي‏دارند و به همسايگان شما محبّت مي‏کنند، کساني براي شما احترام قائلند که شما از آنها برتري نداشته و بر آنها حقّي نداريد، کساني از شما مي‏ترسند که نه ترس از حکومت شما دارند و نه شما بر آنها حکومتي داريد.» [1] .


[COLOR=#4f6128]ب: اختلاف‏ها تبديل به وحدت، و کينه‏ها تبديل به الفت گشت:   بخشي از خطبه 96 چنين فرمود:

«قرارگاه پيامبر بهترين قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شريف‏ترين پايگاه است. در معدن بزرگواري و گاهواره سلامت رشد کرد:

«قَد صَرِفت نَحوَهُ اَفئِدَةُ الاَبرار وَ ثُنِيَت اِلَيه اَزِمّةُ الاَبصارِ دَفَنَ اللّهُ بِهِ الضّغائِنَ وَ اَطفَأَ بِهِ التَّوائِر اَلَّف بِه اِخواناً وَ فَرَّقَ بِهِ اَقراناً اَعِزَّ بِهِ الذَّلَّةَ وَ اَذَلَّ بِهِ العِزَّةَ کَلامهُ بَيانٌ وَ صَمتُه لِسانٌ؛

دل‏هاي نيکوکاران شيفته او گشته، توجّه ديده‏ها به سوي اوست. خدا به برکت وجود او کينه‏ها را دفن کرد و آتش دشمني را خاموش کرد. با (وجود مبارک) او ميان دلها الفت و مهرباني ايجاد کرد و نزديکاني را از هم دور ساخت، انسان‏هاي خوار و ذليل و محروم در پرتو (ايمان به) او عزّت يافتند، و عزيزاني خودسر(بر اثر کفر او) ذليل شدند، گفتار او روشنگر واقعيّت‏ها و سکوت او زباني گويا بود.» [2] .

در خطبه 231 فرمود:

«پيامبر اسلام (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آنچه را که به او ابلاغ شد آشکار کرد و پيام‏هاي پروردگارش را رساند. او شکاف‏هاي اجتماعي را به وحدت اصلاح، و فاصله‏ها را به هم پيوند داد و پس از آن که آتش دشمني‏ها و کينه‏هاي بر افروخته در دل‏ها راه يافته بود، ميان خويشاوندان يگانگي برقرار کرد.» [3] .




ج: فراواني نعمت‏ها، و ايجاد شادابي‏ها و نشاطها:


[COLOR=#974806]«حال به نعمت‏هاي بزرگ الهي که به هنگام بعثت پيامبر اسلام(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) بر آنان فرو ريخت بنگر که چگونه اطاعت آنان را با دين خود پيوند داد. و با دعوتش آنها را به وحدت رساند! چگونه نعمت‏هاي الهي بالهاي کرامت خود را بر آنان گستراند و به چويبارهاي آسايش و رفاه برايشان روان ساخت! و تمام برکات آيين آنها را در برگرفت.  


در ميان نعمت‏ها غرق گشتند، و در خرّمي زندگاني، شادمان شدند امور اجتماعي آنان در سايه قدرت حکومت اسلام استوار شد، و در پرتو عزّتي پايدار آرام گرفتند، و به حکومتي پايدار رسيدند، آنگاه آنان حاکم و زمامدار جهان شدند و سلاطين روي زمين گرديدند و فرمانرواي کساني شدند که در گذشته حاکم بودند، و قوانين الهي را بر کساني اجرا مي‏کردند که مجريان احکام بودند. و در گذشته کسي قدرت درهم شکستن نيروي آنان را نداشت و هيچ کس خيال مبارزه با آنان را در سر نمي‏پروراند.» [4] .


------------------------------------

(1) همان ، خطبه 96، ص178، شماره2
(2) همان، خطبه 192، ص396
(3) همان، خطبه 231، 468
(4) همان، خطبه 192، ص398

[محب فاطمه]

د: نمونه‏هايي از تربيت يافتگان مکتب او:

از بزرگترين موفقيّت يک رهبر آن است که بتواند براي تحوّل در اجتماع در گام اوّل افراد سالم و ساخته شده تربيت کند و به اصطلاح امروز کادرسازي درستي داشته باشد.

پيامبر اکرم(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در دوران سيزده سال در مکّه و ده در سال مدينه افراد بسياري را تربيت نمود از جمله تربيت شدگان اميرمؤمنان علي (عليه السلام) است، در اين باره خود او مي‏گويد:

«پيامبر مرا در اتاق خويش مي‏نشاند، در حالي که کودک بودم مرا در آغوش خود مي‏گرفت، و در بستر مخصوص خود مي‏خوابانيد... و بوي پاکيزه خود را به من مي‏بوياند و گاه غذا را لقمه لقمه در دهانم مي‏گذاشت...

و من همواره با پيامبر بودم چونان فرزند که همواره با مادر است پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) هر روز نشانه تازه‏اي از اخلاق نيکو را برايم آشکار مي‏فرمود، و به من فرمان مي‏داد که به او اقتدا نمايم.» [5] .

درباره اصحاب پيامبر اکرم(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود:

«لَقَد رَأَيتُ اَصحابَ مُحَمَّد(صلي اللّه عليه و آله و سلّم).... وَ قَد باتُوا سُجّداً وَ قِياماً يُراوِحُونَ بَين جِباهِهِم وَ خُدُودِ هم وَ يَقفُون عَلَي مِثلِ الجَمرِ مِن ذِکرِ مَعادِهِم کَاَنَّ بَين اَعيُنهم رکب المعزي مِن طُول سُجُودِهم اِذا ذَکِرَ اللّهُ هَمَلَت اَعيُنُهم حَتي تَبُلَّ جُيُوبُهم...؛

براستي اصحاب پيامبر را امّا هيچکدام از شما(خطاب به اصحاب خود) را همانند آنان نمي‏نگرم... شب را تا صبح در حال سجده و قيام به عبادت سپري مي‏کردند، و پيشاني و گونه‏هاي صورت را در پيشگاه خدا بر خاک مي‏ساييدند،


با ياد معاد چنان ناآرام بودند گويا بر روي آتش ايستاده‏اند، بر پيشاني آنها از سجده‏هاي طولاني پينه بسته بود (همچون پينه‏هاي زانوي شتر) اگر نام خدا برده مي‏شد چنان مي‏گريستند که گريبان آنان‏تر مي‏شد. و چون درخت در روز تندباد مي‏لرزيدند، از کيفري که از آن بيم داشتند يا براي پاداشي که به آن اميدوار بودند.» [6] .




------------------------------------------------
(5) همان، خطبه 97، ص182
(6) همان، خطبه 72، ص122

[محب فاطمه]

دعاي علي عليه السلام در حق پيامبر

حسن ختام سخن را دعاهايي قرار مي‏دهيم که علي(عليه السلام) در حق پيامبر اکرم(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) نموده است.
شايان توجّه است که دعاي معصوم در حق معصوم از منزلت و ويژگيهايي برخوردار است که درک آن نياز به دقت و ژرف انديشي دارد.

در خطبه هفتاد و دوّم مي‏خوانيم:


 «اَللّهُمَّ افسَح لَهُ مَفسحاً في ظِلِّک وَ اَجزِهِ مُضاعَفات الخير مِن فَضلِک اَللّهُمَّ واَعلِ عَلي بناءِ البانِين بِناءَهُ وَ اکرِم لديکَ مَنزِلَتَهُ وَ اَتمم لَهُ نورَه...؛» 




پروردگارا! براي پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در سايه لطف خود جاي با وسعتي بگشاي و از فضل و کرمت پاداش او را فراوان گردان

خداوندا! کاخ آيين او را از هر بنايي برتر و مقام او را در پيشگاه خود گرامي‏تر، و نورش را کامل گردان و پاداش رسالت او را پذيرش گواهي و شفاعت و قبول گفتار او قرار ده، زيرا که داراي منطق عادلانه و راه جدا کننده حق از باطل بود.
بار خدايا! بين ما و پيغمبرت در نعمت‏هاي جاويدان، و زندگي خوش، و آرزوهاي برآورده و خواسته‏هاي به انجام رسيده، در کمال آرامش و در نهايت اطمينان (همراه با مواهب) و هداياي با ارزش جمع گردان» [1]




در خطبه ديگر چنين در حق ختمي مرتبت دعا فرمود:

«خداوندا! پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) امين و مورد اطمينان و گواه روز قيامت است، نعمتي است که برانگيخته و رحمتي است که به حق فرستاده‏اي.
خداوندا! بهره فراواني از عدل خود به او اختصاص ده، و از احسان و کرم خود فراوان به او ببخش .

خدايا! بناي دين او را از آنچه ديگران برآورده‏اند عالي‏تر قرار ده، او را بر سرخان کرمت گرامي‏تر دار، و بر شرافت مقام او در نزد خود بيفزا و وسيله تقرّب خويش را به او عنايت فرما،

و بلندي مقام و فضيلت او را بي‏مانند گردان و ما را از ياران او محشور فرما چنانکه نه زيانکار باشيم و نه پشيمان، نه دور از حق باشيم و نه شکننده پيمان، نه گمراه باشيم و نه گمراه کننده بندگان، نه فريب هواي نفس خوريم و نه وسوسه شيطان.



 وصلّي الله علي محمّد و آل محمّد -عليهم السلام-